Nowe przepisy na stronach RCL
1 września 2025 r. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt zmian w ustawie o PIP. Rząd uznał, że dotychczasowe środki walki z tzw. „fikcyjnymi zleceniami” i „fałszywym samozatrudnieniem” są niewystarczające. Celem reformy jest skuteczniejsza ochrona osób faktycznie pracujących jak pracownicy, lecz zatrudnionych na innych podstawach. Nowe przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2026 r. i obejmą również umowy zawarte przed tą datą. Kontrole wszczęte wcześniej będą prowadzone według dotychczasowych zasad.
Jak jest obecnie?
Dziś inspektor PIP może:
-
wydać wystąpienie lub polecenie o zmianie umowy,
-
wystąpić do sądu pracy o ustalenie stosunku pracy,
-
nałożyć mandat lub wnieść wniosek o ukaranie z art. 281 §1 pkt 1 Kodeksu pracy.
Postępowania są jednak długotrwałe i często nieskuteczne z powodu trudności dowodowych.
Decyzja administracyjna o stosunku pracy
Największą zmianą będzie możliwość wydania przez okręgowego inspektora pracy decyzji administracyjnej, w której stwierdzi on, że dana osoba faktycznie wykonuje pracę w warunkach określonych w art. 22 §1 Kodeksu pracy. W praktyce oznacza to, że inspektor będzie mógł przekształcić umowę cywilnoprawną w etat, jeśli uzna, że pracownik działa pod kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. W decyzji znajdą się m.in.: rodzaj umowy, data rozpoczęcia pracy, wymiar etatu, miejsce wykonywania obowiązków oraz wysokość wynagrodzenia (co najmniej minimalnego).
System odwołań
Od decyzji inspektora przysługuje odwołanie do Głównego Inspektora Pracy w ciągu 7 dni. Następnie, w razie dalszego sporu, w ciągu miesiąca można skierować sprawę do sądu pracy. Nowością będzie tzw. autokontrola – GIP będzie mógł sam zmienić decyzję, jeśli uzna odwołanie za zasadne.
Decyzja wykonalna od razu
Decyzja inspektora będzie natychmiast wykonalna. Przedsiębiorca, mimo odwołania, będzie musiał:
-
wypłacać wynagrodzenie,
-
prowadzić dokumentację pracowniczą,
-
zgłosić zatrudnionego do ZUS i opłacać składki,
-
zapewnić pełnię praw pracowniczych, w tym urlopowych.
Kontrole zdalne i współpraca instytucji
Nowelizacja przewiduje możliwość zdalnych kontroli z użyciem wideokonferencji i nagrań. Inspektorzy będą mogli przesłuchiwać świadków online.
Wzmocniona zostanie też współpraca PIP z ZUS i Krajową Administracją Skarbową – dane będą wymieniane w celu typowania firm do kontroli na podstawie analizy ryzyka.
Nowe obowiązki i kary
PIP będzie zobowiązana do przygotowywania planów kontroli rocznych i wieloletnich. Znacznie wzrosną też sankcje finansowe:
-
grzywna za wykroczenia przeciwko prawom pracownika do 60 000 zł (obecnie 30 000 zł),
-
mandat do 5 000 zł, a przy recydywie – nawet 10 000 zł.
Cel reformy: walka z „fikcyjnym samozatrudnieniem”
Rząd argumentuje, że zmiany mają ograniczyć nadużywanie umów cywilnoprawnych i tzw. samozatrudnienia, które często służą omijaniu prawa pracy i kosztów składkowych. Nowe kompetencje PIP mają przyspieszyć reakcję państwa w sytuacjach, gdy osoba faktycznie pracuje jak pracownik, ale formalnie jest zleceniobiorcą lub prowadzi działalność gospodarczą.
